Grodzisko Várhegy – Várheď

Prehistoryczny gród z okresu neolitu, eneolitu, kultury halsztackiej i średniowiecza. Zlokalizowany się na północny zachód od miejscowości Močidľany na wysokości 503,0 m n.p.m., na stromym wzgórzu Várheď (513 m n.p.m.), na południe od terenów zabudowanych miejscowości Uzovský Šalgov, odkryty przez dra Jozefa Repčáka. Znajduje się na północno-zachodnim skraju wsi Jarovnice. W fachowej literaturze archeologicznej lokalizacja Várheď (często Várhegy) kojarzona jest nie tylko z Jarovnicami czy Močidľanami, które obecnie są częścią wsi Jarovnice, lecz także z miejscowością Uzovský Šalgov. Jest na to proste wytłumaczenie. Otóż Várheď leży najbliżej tej właśnie miejscowości, a dodatkowo przez pewien okres w średniowieczu należał do właścicieli Uzovskiego Šalgova. Do dziś właścicielami lasu w lokalizacji Várheď są mieszkańcy wsi Uzovský Šalgov.

Owalne spłaszczenie na wzniesieniu Várheď zostało po raz pierwszy zasiedlone we wczesnej epoce kamienia (neolit; 6000-3300 p.n.e.). Najpierw przez ludność kultury wschodniej ceramiki linearnej, jej młodszej fazy, zwaną grupą Tiszadob. Możemy z grubsza datować pobyt pierwszych rolników na drugą połowę piątego tysiąclecia przed naszą erą. Jednak najbardziej intensywna faza neolityczna osadnictwa w lokalizacji Várheď związana jest z ludnością kultury bukowogórskiej, o czym świadczą znaleziska osadnicze odkryte podczas badań Vojtecha Budinskiego-Krički z Instytutu Archeologii Słowackiej Akademii Nauk w 1954 roku. Kultura bukowogórska powstała w ostatnich stuleciach piątego tysiąclecia przed naszą erą (region Šarišské podolie) na podłożu grupy Tiszadob, wraz ze wzrostem intensywności osadnictwa. Znaleziska związane z osadnictwem kultury bukowogórskiej odkryto również w miejscowościach położonych w pobliżu Uzovskiego Šalgova, m.in. w Jarovnicach, Ražňanach i Ostrovanach.

Ludność kultury bukowogórskiej wykorzystała korzystne położenie wzniesienia Várheď i – jak sugerują wyniki badań – stworzyła dwa sztuczne tarasy osadnicze na południowym zboczu wzniesienia, poniżej akropolu. Várheď był wykorzystywany przynajmniej jako ostoja, tymczasowa osada i schronienie tylko w okresach zagrożenia.

W późniejszym okresie ani Várheď, ani Šarišské podolie nie były zamieszkane. Ponowne zasiedlenie datuje się na późną epokę kamienia (eneolit; 3300-1900 p.n.e.) przez ludność kultury badeńskiej w środkowej fazie eneolitu. Znaleziska kultury badeńskiej odkryto również w sąsiedniej miejscowości Ražňany. Przypuszcza się, że na terenie obecnego lotniska znajdowała się duża otwarta osada.

Várheď był osiedlony znacznie intensywniej we wczesnej i późnej epoce brązu (1200-700 p.n.e.). Ludy, które się tu osiedliły, opisywane są jako nosiciele ustępującej kultury pilińskiej, która znajdowała się pod wpływem łużyckiego kompleksu kulturowego i kultury Gáva. Kolejna faza osadnictwa na wzgórzu Várheď przypada na wczesną epokę żelaza (okres halsztacki; 700-400 p.n.e.). Przypuszcza się, że z tej fazy pochodzi masywny rów na południowym dolnym tarasie, można także założyć istnienie wału.

Związek między osadami z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza nie został całkowicie wyjaśniony, ponieważ szczegółowe wyniki badań nie doczekały się publikacji, tzn. jedyna wzmianka o nich znajduje się w artykule Vojtecha Budinskiego-Krička w czasopiśmie „Slovenská archeológia” (1961), gdzie określono je jako znaleziska z okresu halsztackiego. Możliwe jednak, że są to te same znaleziska, które zostały jedynie przypisane do różnych kultur.

Bardzo ważnym miejscem dla zgłębiania okresu rzymskiego (0-400 r. n.e.) jest znalezisko w lokalizacji „Nad Imunou” pomiędzy miejscowościami Ostrovany i Medzany. Jest to osada, która w młodszym okresie rzymskim była rzemieślniczym i prawdopodobnie także politycznym centrum większego obszaru (obejmowała przynajmniej obszar górnej i środkowej Torysy). Jej znaczenie potwierdzają nie tylko znaleziska osadnicze z systematycznych wykopalisk archeologicznych w latach 1983, 1986–1992. Dużą wartość mają także cenne przedmioty odkryte w dwóch grobach książęcych w Ostrovanach, które zostały znalezione już w 1790 i 1865 roku (znajdują się w zbiorach Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu i Węgierskiego Muzeum Narodowego w Budapeszcie). Zawartość obu grobów nie tylko jest świadectwem istnienia warstwy książąt, ale także dowodem dobrobytu w regionie we wczesnym okresie rzymskim. Przypuszcza się, że ważna osada i „aglomeracja” gospodarcza rozciągała się wzdłuż prawego tarasu Torysy od miejscowości Medziany przez Ostrovany do wsi Ražňany na długości kilku kilometrów. Mieszkańcy osady w lokalizacji „Nad Imunou” trudnili się przede wszystkim produkcją tzw. szarej ceramiki (która była odpowiednikiem luksusowej rzymskiej terra sigillata) oraz hutnictwem. O kontakcie osady Ostrovany z Imperium Rzymskim świadczą wyroby obcej proweniencji (terra sigillata, spinki) oraz monety z okresu Cesarstwa Rzymskiego.

Informácie

Zdieľať:

Mapa

Podujatia v regióne

Rodina, Tradície

poniedziałek, 9 grudnia, 2024 - wtorek, 12 listopada, 2024

Sabinov, Slovensko

Rodina, Tradície

niedziela, 10 listopada, 2024

Sabinov, Slovensko

Rodina

środa, 4 grudnia, 2024

Sabinov, Slovensko